Gdy umiera ktoś bliski oznacza to nie tylko żałobę i ból po zmarłym, ale również wiele spraw do załatwienia. Po stracie osoby bliskiej pojawiają się problemy związane z ewentualnym podziałem majątku, który bliski pozostawił. Mnożą się pytania odnośnie dziedziczenia po zmarłym, na które bardzo często nie potrafimy sobie odpowiedzieć. Jeżeli wiadomo, że zmarły pozostawił testament trzeba do niego dotrzeć. Jak i gdzie szukać testamentu, bądź, jeżeli go nie znajdziemy, w jaki sposób podzielić pozostawiony majątek tak, aby wszyscy potencjalni spadkobiercy otrzymali należny im spadek?
Szukasz numeru księgi wieczystej?
Znajdź go na podstawie adresu nieruchomości lub numeru działki:
Wejdź na Ksiegiwieczyste.pl
Sprawdź, jakie to proste!
Dziedziczenie nieruchomości testamentowe a ustawowe
W polskim prawodawstwie sprawy spadkowe reguluje ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (k.c.) księga IV. Zgodnie z treścią w/w ustawy (Art. 926. § 1):
„Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.”
W przypadku, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy (nie pozostawił testamentu) albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, co do całości spadku następuje dziedziczenie ustawowe (Art. 926 § 2).
Ustawowa kolejność dziedziczenia
W dziedziczeniu ustawowym w pierwszej kolejności majątek po zmarłym dziedziczą w częściach równych dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
Jeżeli np. spadkodawca pozostawił żonę i czworo dzieci, to udział spadkowy każdego ze spadkobierców wygląda następująco: udział spadkowy żony spadkobiercy wynosi 1/4, natomiast udziały dzieci będą wynosiły po 3/16 (3/4: 4=3/16) spadku. W przypadku, gdy spadkobierca pozostawił żonę i troje dzieci udziały spadkowe zarówno dzieci jak i żony będą wynosiły po 1/4 (4/4:4=1/4).
W przypadku, gdy spadkodawca nie miał dzieci, dziedziczą po nim jego małżonek oraz rodzice. Udziały spadkowe przedstawiają się następująco: udział żony /męża wynosi ½ spadku, udział każdego z rodziców zmarłego wynosi po ¼ spadku.
W przypadku, gdy małżonek spadkodawcy nie żyje, dziedziczą po nim w całości w częściach równych jego rodzice. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
W przypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka ani żadnych krewnych, którzy mogliby po nim dziedziczyć z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu.
Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa, jako spadkobiercy ustawowemu.
Potwierdzenie prawa do spadku
Niezależnie od tego czy dziedziczenie następuje z mocy ustawy, czy też z mocy testamentu osoba, która dziedziczy po spadkobiercy, powinna dążyć do potwierdzenia prawa do spadku. Dokumentem potwierdzającym prawo do spadku jest:
- dokument – stwierdzenie nabycia spadku przez sąd,
- dokument – akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.
Stwierdzenie nabycia spadku – ścieżka sądowa
Aby otrzymać stwierdzenie nabycia spadku należy w sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego złożyć stosowny wniosek. Wniosek powinien zawierać dane spadkodawcy (zmarłego) jego imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Do wniosku należy dołączyć:
- oryginalny odpis (skrócony lub zupełny akt zgonu spadkodawcy),
- odpisy (skrócony lub zupełny) aktów urodzenia bądź małżeństwa spadkobierców.
Dokumenty te są istotne w szczególności, gdy spadkobierczyniami są kobiety (córki, wnuczki czy prawnuczki), bowiem w skróconym akcie małżeństwa wskazani są rodzice osoby wstępującej w związek małżeński, co jednocześnie zaświadcza o związku pomiędzy córką a spadkodawcą:
- odpisy wniosku i załączników dla każdego z uczestników postępowania,
- podpis wnioskodawcy lub jego pełnomocnika/przedstawiciela ustawowego.
Sąd po otrzymaniu wniosku w sprawie stwierdzenia nabycia spadku zwraca się z apelem do potencjalnych spadkobierców, aby zgłosili się do sądu w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swojego powołania, do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
W przypadku, gdy potencjalny spadkobierca nie zgłosi się w wyznaczonym terminie, sąd rozstrzygnie sprawę spadkową bez uwzględniania tej osoby, jako osoby pretendującej do spadku. Następnie sąd wyznacza termin rozprawy i wzywa na rozprawę wszystkich potencjalnych spadkobierców, tych, którzy zgłosili się do spadku. W trakcie rozprawy spadkowej sąd bada czy spadkodawca pozostawił testament oraz kto jest spadkobiercą. Do czynności sądu należy także ustalenie, w jakich częściach ułamkowych dziedziczą spadkobiercy zmarłego. Po ustaleniu powyższego sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia sadku.
W postanowieniu sąd wymienia z nazwiska i imienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którzy otrzymali spadek, jak również wysokość udziałów poszczególnych spadkobierców.
Po zakończeniu postępowania sąd nie wydaje postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku spadkobiercom, dlatego aby pozyskać ten dokument należy w sądzie, w którym była rozpatrywana spawa o nabycie spadku, złożyć stosowny wniosek.
Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku (albo poświadczenie dziedziczenia – wydawane przez notariusza), jest spadkobiercą (k.c.).
Prawomocne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku staje się podstawą do rozporządzania majątkiem otrzymanym w spadku.
Należy nadmienić, że do 31 grudnia 2020 roku we wszystkich sądach na terenie kraju będą obowiązywały takie same standardy obsługi interesantów. Na stronach internetowych sądów będą dostępne dla każdego, niezbędne przy składaniu wniosków w sprawach cywilnych formularze, a wśród nich formularz ”stwierdzenie nabycia spadku”. Standaryzacja obsługi sądowej w znacznym stopniu ułatwi składanie wniosków w typowych sprawach sądowych.
Akt poświadczenia dziedziczenia – ścieżka notarialna
Drugą ścieżką potwierdzenia prawa do spadku jest uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia spadku u notariusza. Wraz z wejściem w życie znowelizowanych przepisów ustawy Prawo o notariacie, poświadczenie prawa do spadku może być sporządzone przez notariusza (Art. 95a):
”Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych.”
Uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza jest znacznie prostsze i bywa, że już po jednej wizycie u notariusza spadkobierca otrzymuje dokument – akt poświadczenia dziedziczenia spadku. Aby otrzymać akt poświadczenia dziedziczenia należy umówić się z notariuszem, który przekaże zainteresowanemu informacje w zakresie zgromadzenia i przedłożenia stosownych dokumentów, a w szczególności:
- aktu zgonu spadkodawcy,
- aktu urodzenia i aktu małżeństwa potencjalnych spadkobierców,
- testament lub testamenty (w przypadku dziedziczenia testamentowego).
W umówionym przez notariusza dniu, wszyscy zainteresowani spadkiem powinni stawić się w kancelarii notarialnej. W obecności potencjalnych spadkobierców testamentowych i ustawowych oraz osób, które mogą wchodzić w rachubę, jako spadkobiercy ustawowi, notariusz sporządza protokół dziedziczenia w formie aktu notarialnego. Aby notariusz mógł sporządzić taki protokół, pomiędzy potencjalnymi spadkobiercami nie może być sporu w zakresie podziału spadku.
W trakcie postępowań notariusza, potencjalni spadkobiercy pod rygorem odpowiedzialności karnej składają oświadczenie, że nie uczestniczyli w postępowaniu sądowym o stwierdzenie nabycia spadku. Na podstawie protokołu dziedziczenia, notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
Rejestr Spadkowy
Akt poświadczenia dziedziczenia nabiera mocy prawnej po jego zarejestrowaniu w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia. Od niedawna w Polsce na skutek nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego i Prawa o notariacie (art. 95 ustawy prawo o notariacie) działa uruchomiony Elektroniczny Rejestr Spadkowy prowadzony przez Krajową Radę Notarialną pod adresem: https://rejestry-notarialne.pl/37.
Wprowadzenie publicznego rejestru spadkowego ma na celu ujawnianie informacji na temat orzeczeń sądowych oraz aktów poświadczenia dziedziczenia będących potwierdzeniem prawa do spadku w obawie przed ewentualnym powtórnym dochodzeniem praw dziedziczenia po tym samym spadkodawcy.
W rejestrze znajdują się między innymi takie informacje jak:
- dane o miejscu i dacie sporządzenia dokumentów poświadczenia dziedziczenia,
- dane spadkodawcy, adres jego ostatniego miejsca zamieszkania oraz data i miejsce śmierci.
Do Rejestru spadkowego trafiać również będą Europejskie Poświadczenia Spadkowe, co znacznie podniesie wiarygodność rejestru.
Czy potwierdzenie prawa do spadku jest obowiązkowe?
Potwierdzenia prawa do spadku, czy to w wyniku postępowania sądowego, czy też w wyniku działań notariusza, nie jest obowiązkowe. Potwierdzenie prawa do spadku leży jednak w interesie samego spadkobiercy. Może się, bowiem okazać, że w wyniku spadku spadkobierca odziedziczył nieruchomość gruntową. Wówczas zgodnie z zapisami ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (u.o.k.w.i.h), spadkobierca – właściciel nieruchomości odziedziczonej, posiada ograniczony czas na ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej. W przypadku nieujawnienia prawa własności w księdze wieczystej właścicielowi nieruchomości otrzymanej w spadku grozi kara od 500zł do 10 000 zł. Dodatkowo, właściciel nieruchomości (spadkobierca) ponosi również odpowiedzialność za szkodę, którą może ponieść osoba trzecia w wyniku nieujawnienia tego prawa w księdze wieczystej (art. 35.1, 36.1 u.o.k.w.i.h).
W przypadku podjęcia zamiaru zbycia nieruchomości odziedziczonej, co do której spadkobierca nie wykaże się dokumentem – postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku bądź notarialnym poświadczeniem dziedziczenia, nie będzie mógł udowodnić, że jest prawowitym właścicielem owej nieruchomości, to z kolei zablokuje możliwość sprzedaży takiej nieruchomości.
Przeczytaj: Odziedziczyłeś nieruchomość? Zadbaj o wpis w księdze wieczystej
Dział spadku
Dział spadku jest kolejnym krokiem na drodze nabycia spadku. Postępowanie w zakresie działu spadku regulują przepisy ustawy Kodeks cywilny, Tytuł VI. Stwierdzenie nabycia spadku lub przedmiotu zapisu windykacyjnego, poświadczenie dziedziczenia i ochrona spadkobiercy.
Aby wskazać, która rzecz, gotówka czy prawo stanie się własnością konkretnego spadkobiercy niezbędnym jest przeprowadzenie działu spadku. Dział spadku może być przeprowadzony na dwa sposoby, tj.:
- dział spadku umowny,
- dział spadku przeprowadzony przez sąd.
Umowny dział spadku
Umowny dział spadku przeprowadza się wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy dochodzą do porozumienia i po dokonaniu ustaleń odnośnie dziedziczenia, zawierają jedynie umowę w formie pisemnej. W przypadku, gdy w masie spadkowej znajduje się nieruchomość wskazanym jest, aby dział spadku został sporządzony w formie aktu notarialnego (Art. 1037 § 2 Kodeksu cywilnego). Umowa w zakresie działu spadku w formie aktu notarialnego jest konieczna również w sytuacji, gdy dotyczy prawa rzeczowego na nieruchomości oraz własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu.
Strony sporządzając umowę o dział spadku muszą respektować ogólne zasady sporządzania umów ujęte w ustawie Kodeks cywilny Art. 353.1 , którego treść brzmi:
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”.
Sądowy dział spadku
Wniosek o wszczęcie postępowania przez sąd w sprawie działu spadku może złożyć:
- każdy ze współspadkobierców,
- nabywca udziału w spadku,
- wierzyciel spadkobiercy, jeśli dokonał zajęcia praw spadkowych swojego dłużnika w drodze egzekucji.
Sąd w postępowaniu o dział spadku ustala przede wszystkim skład majątku spadkodawcy oraz jego wartość.
Określenie wartości całego majątku pozwala sądowi na prawidłowe określenie wartości poszczególnych udziałów oraz ustalenia w zakresie schedy spadkowej i określenia wysokości spłat i dopłat.
Sąd ustala stan majątku spadkowego na chwilę otwarcia spadku, a ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów na chwilę dokonywania działu spadku. W przypadku, gdy uczestnicy działu spadku samodzielnie dokonają określenia wartości przedmiotu spadku, sąd przychyli się do tych ustaleń. Natomiast w sytuacji jakichkolwiek rozbieżności w ocenie wartości spadku sąd sam bądź przez rzeczoznawców sądowych określi wartość majątku spadkowego.
Sąd może podzielić spadek w następujący sposób:
- fizyczny z ewentualną dopłatą,
- przyznanie spadku jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłacenia pozostałych spadkobierców,
- podział cywilny polegający na tym, że następuje sprzedaż całego majątku, a uzyskana kwota pieniędzy jest dzielona w częściach ułamkowych każdemu ze spadkobierców.
Sąd może zastosować jeden ze wskazanych wyżej sposobów podziałów z uwzględnieniem sposobu podziału wartości majątku wskazanego przez uczestników postępowania. Jeżeli natomiast wskazany przez uczestników postępowania sposób jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego bądź narusza interes uprawnionych osób, sąd zastosuje sposób podziału wartości majątku według własnego rozeznania z uwzględnieniem woli testatora.
Opłaty w sprawach z zakresu prawa spadkowego
Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku pobierana jest opłata stała w wysokości 100 zł. Jeżeli wnioski o stwierdzenie nabycia spadku są umieszczone w jednym piśmie lub we wniosku o dział spadku, opłatę w kwocie 100 zł pobiera się od każdego z nich odrębnie.
Opłatę stałą w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych.
Opłatę stałą w kwocie 1000 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych (Art. 51. 1).
Opłatę sądową wnosi się do sądu w formie bezgotówkowej bądź w formie gotówkowej w kasie sądu. Potwierdzeniem wpłaty w kasie sądu jest adnotacja pracownika sądu na oryginale pisma.
Jeżeli opłata sądowa została uiszczona w formie bezgotówkowej przed wniesieniem pisma do sądu, należy do tego pisma dołączyć oryginał, kopię albo wydruk dowodu wniesienia należnej opłaty sądowej.
Podatek od spadków i darowizn – zwolnienia
Całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn dotyczy najbliższej rodziny: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma, macochy pod warunkiem zgłoszenia nabycia spadku do urzędu skarbowego. Zgłoszenia należy dokonać na formularzu SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku, a w przypadku darowizny – od dnia nabycia darowizny.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.
- Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.
- Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie.
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 marca 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o podatku od spadków i darowizn.
- Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Zdjęcie: Pixabay.com
