Darowizna jest formą darowania osobie bliskiej bądź całkiem obcej lub też jakiejś organizacji, np. organizacji pożytku publicznego, pieniędzy, rzeczy jak też nieruchomości. Cechą charakterystyczną darowizny jest to, że darczyńca darując komuś (obdarowanemu) wymienione dobra nie chce nic w zamian.
Szukasz numeru księgi wieczystej?
Znajdź go na podstawie adresu nieruchomości lub numeru działki:
Wejdź na Ksiegiwieczyste.pl
Sprawdź, jakie to proste!
Definicję darowizny określa ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej k.c.) Art. 888 § 1, którego treść brzmi:
„Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku”.
Z powyższego wynika, że darowizna jest formą umowy pomiędzy darczyńcą a obdarowanym, w której darczyńca przekazuje cześć swoich dóbr – czy to w pieniądzu, w rzeczach czy też w formie nieruchomości. Tym samym darczyńca obdarowując kogoś częścią swojego majątku, uszczupla ten majątek.
Zgodnie z obowiązującym prawem, oświadczenie obejmujące przekazanie rzeczy, pieniędzy czy nieruchomości, powinno zostać złożone w formie pisemnej, przy czym uznaje się, że darowizna jest ważna bez zachowania tej formy, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało wydane. Oznacza to, że jeżeli darczyńca wyda przedmiot darowizny obdarowanemu, to darowizna zawarta w formie ustnej będzie ważna.
Oczywiście forma ustna nie dotyczy sytuacji, w której przepisy wymagają sporządzenia aktu notarialnego, szczególnie, gdy darowizna dotyczy przeniesienia prawa własności. W myśl Art. 158 k.c. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości (mieszkania, domu jednorodzinnego, nieruchomości gruntowej) powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.
Przeczytaj: Umowa darowizny nieruchomości – notariusz, podatki i inne koszty
Odwołanie darowizny niewykonanej i wykonanej
Darczyńca, czy obdarowany, nie zawsze wie, że darowiznę można odwołać. Czynność odwołania darowizny przewiduje ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. W myśl Art. 896 oraz Art. 897 k.c. darowizna może zostać odwołana, gdy jest jeszcze niewykonana oraz gdy jest już wykonana.
Zgodnie z treścią Art. 896 ustawy Kodeks cywilny:
„Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych”.
Do niekorzystnej zmiany sytuacji majątkowej, o której mowa w powyższym artykule, może dojść w wyniku nieprzewidzianych zdarzeń losowych, takich jak choroba darczyńcy czy choroba osoby mu bliskiej. W wyniku tych zdarzeń konieczne było wydanie na leczenie i rehabilitację znacznej kwoty pieniędzy, które w istotny sposób uszczupliły majątek darczyńcy i darczyńca nie mógł się wywiązać z danego przyrzeczenia darowizny.
Powodem odwołania darowizny może być także wypadek darczyńcy powodujący znaczy uszczerbek na zdrowiu w wyniku, którego darczyńca nie mógł już wykonywać dotychczasowej pracy, która przynosiła mu znaczne profity. Na skutek wypadku oraz koniecznego leczenia, jak i dalszej rehabilitacji, stan majątkowy darczyńcy uległ znacznemu pogorszeniu.
Uprawnienie do odwołania darowizny nie powstaje, jeżeli stan majątkowy darczyńcy uległ znacznemu pogorszeniu w wyniku rażącego niedbalstwa darczyńcy bądź z jego winy umyślnej. Przykładem bezmyślności i rażącego niedbalstwa może być np. sytuacja, w której ojciec obiecał synowi 40 000 zł. Niedługo po tym, ojciec poszedł do kasyna i przegrał tam sporą sumę. W konsekwencji tego lekkomyślnego postępowania ojciec nie mógł wywiązać się z darowizny, którą obiecał synowi. Takie lekkomyślne działanie nie może usprawiedliwiać odwołania darowizny, bowiem zmiana sytuacji majątkowej ojca była spowodowana z winy umyślnej, nacechowanej rażącym niedbalstwem.
Podobne zdarzenia mające wpływ na zmianę stanu majątkowego darczyńcy mogą prowadzić do odwołania darowizny już wykonanej. Przy czym, jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia (Art. 897).
Rażąca niewdzięczność jako przyczyna odwołania darowizny
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (Art. 898, § 1. k.c.).
O rażącej niewdzięczności świadczy zazwyczaj zachowanie obdarowanego nacechowane złą wolą, skierowane na wyrządzenie darczyńcy krzywdy bądź szkody majątkowej.
O istnieniu przyczyny odwołania darowizny w postaci rażącej niewdzięczności wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 2.12.2016r., sygn. akt I ACa 659/16. Zdaniem Sądu Apelacyjnego:
„Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. O istnieniu bądź nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku okoliczności rozpoznawanej sprawy”.
Udowodnienie, że powodem odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego, jest bardzo trudne i wymaga przedłożenia w sądzie dowodów świadczących o tym, że obdarowany dopuścił się względem darczyńcy takiego działania, które było nacechowane złą wolą prowadzącą do wyrządzenia krzywdy bądź szkody majątkowej darczyńcy.
Wykładnię rażącej niewdzięczności, jako przesłanki odwołania darowizny, określił Sąd Apelacyjny w Szczecinie, który w wyroku z dnia 23 lipca 2015 r., sygn, akt I ACa, 87/15 podkreślił, że:
„Orzecznictwo sądowe i doktryna zgodnie przyjmują, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą.”
Jednocześnie, aby przesłanka „o rażącej niewdzięczności” mogła stanowić podstawę odwołania darowizny nie może minąć rok od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec siebie.
Naganne zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy i bliskiej mu osoby jako przyczyna odwołania darowizny
Darczyńca może również odwołać darowiznę w sytuacji:
„kiedy wysoce naganne zachowanie jest skierowane przeciwko osobie mu bliskiej, ale dotyka jednocześnie odczuć samego darczyńcy i to w taki sposób, że usprawiedliwia ocenę postawy obdarowanego jako rażąco niewdzięcznej”.
Takie stanowisko w wyroku z dnia 7.04.1988 r., sygn. akt II CKN 688/97) zajął Sąd Najwyższy.
Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (Art. 899. § 1).
Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo, gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Termin na odwołanie darowizny
Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Jak skutecznie odwołać darowiznę – procedura
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (Art. 900 k.c.).
Skutki prawne odwołania darowizny następują z chwilą dostarczenia obdarowanemu oświadczenia o odwołaniu darowizny.
Oświadczenie o odwołaniu darowizny jest dokumentem dla celów prawnych. Niezachowanie formy pisemnej oświadczenia nie wywołuje skutków prawnych.
W myśl ustawy Kodeks cywilny, Art. 898 § 2. zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Oznacza to, że obdarowany niezwłocznie po otrzymaniu oświadczenia powinien zwrócić rzecz darowaną darczyńcy.
W sprawie postępowania prowadzącego do odwołania darowizny wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 maja 2019 r. (sygn. akt V ACa, 327/18), w którym wskazał, że:
„Odwołanie darowizny nie następuje w drodze orzeczenia sądu o charakterze prawo – kształtującym (jak np. rozwiązanie darowizny w okolicznościach opisanych w art. 901 k.c.), lecz przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Dopiero po złożeniu takiego oświadczenia – wywołującego skutek obligacyjny – lub równocześnie z tym oświadczeniem, darczyńca może wystąpić z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny (złożenie przez obdarowanego oświadczenia woli na podstawie art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. i art. 900 k.c.). W sprawie zainicjowanej takim powództwem, stosownie do zarzutu obdarowanego, możliwe jest poddanie ocenie skuteczności odwołania darowizny pod kątem spełnienia przesłanek określonych w art. 898 k.c. i art. 899 k.c.”
Oddanie darowanej rzeczy powinno nastąpić w naturze, a w przypadku braku rzeczy obdarowany powinien zwrócić równowartość otrzymanej rzeczy.
W przypadku, gdy obdarowany otrzymał od darczyńcy nieruchomość, obdarowany powinien zwrócić darowaną nieruchomość w sposób przewidziany prawem dla czynności przeniesienia praw do nieruchomości. Zwrot nieruchomości powinien nastąpić na podstawie aktu notarialnego – zwrotne przeniesienie własności nieruchomości.
Takie postępowanie wynika wprost z przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Art. 158. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Nie można bowiem w treści księgi wieczystej wnieść zmian dotyczących prawa własności tylko na podstawie oświadczenia. Podstawą wpisu prawa własności nieruchomości do księgi wieczystej jest akt notarialny obejmujący oświadczenie stron wobec notariusza.
Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu darowizny.
Przeczytaj również: Darowizna nieruchomości (mieszkania) a podatek od spadków i darowizn
Podstawa prawna i inne źródła:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Księga trzecia, Zobowiązania, Tytuł XXXIII. Darowizna – Art. 896 oraz Art. 898.
- Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7.04.1988 r., sygn. akt II CKN 688/97.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 maja 2019 r., sygn. akt V ACa, 327/18.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I ACa 87/15.
Zdjęcie: Pexels.com
Podobne artykuły
